Σαν σήμερα, 200 χρόνια πριν, η μαύρη μοίρα σημάδεψε βαριά την Καρίτσα

Το χωριό έκλαψε τις κόρες και τις μάνες του

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1825 γράφτηκε η πιο σκοτεινή σελίδα στο βιβλίο του χωριού: φωτιές, αιχμάλωτοι, φόβος και θάνατος κατασπάραξαν τη μνήμη και τη ψυχή του τόπου.

Το 1825, απόσπασμα του Ιμπραήμ Πασά εξαπέλυσε σκληρή επιδρομή με σκοπό την εξόντωση και την τρομοκράτηση του λαού της Λακωνίας και την ερήμωση της γης του. Όπου περνούσαν, σκότωναν αμάχους, άρπαζαν νέους και νέες για αιχμαλώτους και πυρπολούσαν χωριά και καλύβια.

Η αντίσταση "Στα Μνήματα"

Η μάχη στα Μνήματα

Το πρωί της Παρασκευής 11 Σεπτεμβρίου 1825, μια μέρα πριν κάψουν το Γεράκι και παραδόσουν στις φλόγες τον Βρονταμά, και μόλις τέσσερις μέρες πριν το ολοκαύτωμα στο Παλιομονάστηρο, ξέσπασε σφοδρή μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του Ιμπραήμ και τους Κολοκοτρωναίους, στο βουνό απέναντι από τον Αϊ-Γιάννη της Καρίτσας. Οι ντόπιοι διατηρούν ως σήμερα τη μνήμη ότι αρκετοί Καριτσιώτες έτρεξαν να βοηθήσουν τους αγωνιστές. Ένας μάλιστα συγχωριανός σκοτώθηκε στη μάχη, και το σώμα του μεταφέρθηκε με σκάλα στο χωριό για να ταφεί. Μαρτυρείται ακόμη πως πολλοί εχθροί έπεσαν νεκροί. Από τότε η πλαγιά εκείνη ονομάστηκε «Μνήματα», γιατί, όπως φαίνεται, οι Μωαμεθανοί έθαψαν εκεί τους δικούς τους νεκρούς.

Οι καμπάνες σίγησαν και το χωριό έγινε μοιρολόι

Το κρυφτό στης Τσούκας το δάσος

Πανικόβλητοι, οι χωριανοί κρύφτηκαν στο δάσος της Τσούκας, δυτικά του χωριού. Από εκεί, το ίδιο απόγευμα, αντίκριζαν με οδύνη τις φλόγες και τους καπνούς που έβγαιναν από ορισμένα καμένα σπίτια της Καρίτσας. Σε λίγο η φωτιά τύλιξε και το δάσος γύρω τους. Η παράδοση θέλει τον Γεωργάκη Τσεμπελή και τη γυναίκα του Ειρήνη να συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι. Στην Τσούκα, σύμφωνα με τις διηγήσεις, αιχμαλωτίστηκαν και δύο άλλες νεαρές Τσεμπελίτσες, οι οποίες υπέστησαν βιασμούς και δολοφονήθηκαν.

Οι αιχμάλωτοι της Καρίτσας

Όμως, επίσημα στοιχεία που φυλάσσονται μέχρι σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) δίνουν μια λεπτομερέστερη εικόνα. Σε κατάλογο αιχμαλώτων αναφέρεται ότι ο Γεωργάκης του Κωνσταντή Τσεμπελή, η σύζυγός του Ειρήνη και η αδελφή του –της οποίας το μικρό όνομα δεν γνωρίζουμε– ήταν ανάμεσα στους 23 αιχμαλώτους στην Καρίτσα, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε στρατόπεδο της Μεσσηνίας και από εκεί φορτώθηκαν σε καράβια, με προορισμό τα σκλαβοπάζαρα της Μέσης Ανατολής όπου η τύχη τους έμεινε για πάντα άγνωστη. Πρόσφατα ευρήματα όχι μόνο επιβεβαιώνουν, αλλά και συμπληρώνουν αυτές τις πληροφορίες. Ο Στέλιος Χαγιάς, συντονιστής της έρευνας για τα Οικογενειακά Δέντρα του Νότιου Πάρνωνα, διασταύρωσε τα στοιχεία και αποκαλύπτει ότι οι δύο Τσεμπελίτσες ήταν στην πραγματικότητα νύφη και κουνιάδα.

Το παιδί της συμφοράς

Στο φως έρχεται και μια ακόμη τραγική λεπτομέρεια: μια τρίτη Τσεμπελίτσα, η εφτάχρονη Χρυσούλα, κόρη του Γεωργάκη και της Ειρήνης, έπεσε κι εκείνη στα χέρια των εχθρών. Η παράδοση λέει πως υπέστη φρικτά βασανιστήρια· οι Τούρκοι έδεσαν τα τρυφερά της χεράκια με σκοινιά και την έσυραν πίσω από άλογο. Ωστόσο, η μικρή κατάφερε να δραπετεύσει και να σωθεί, ξεφεύγοντας από τη μοίρα της μητέρας και της θείας της.

Ο κατάλογος των ονομάτων

Ακολουθεί ονομαστικός κατάλογος όσων συνελήφθησαν στην Καρίτσα, με αλφαβητική σειρά, όπως διασώζεται στα αρχεία…

1) Γεωργάκης Κων. Τσεμπελή (Δύο παιδιά άρρεν και θήλυ του Κωνσταντή Τζαπολή), 2) Ειρήνη του αυτού (Ειρήνη Γεωργ. Τζεμπελή), 3) Γυνή του Δημητράκη Μαρούδα με την κόρη της, 4) Πάναινα Μαρουδού με κορίτσι της (Πάναινα Μαρουδιού, κόρη Παν. Μαρουδιού), 5) Υιός του Γ. Λαγού, 6) Δύο παιδιά του Γ. Μίδη, 7) Ένα παιδί μικρόν του Μητ. Κανέλλη, 8) Μόρφω Γεωργάκη Μήλου, 9) Δύο άρσεν. παιδιά του Χρ. Πέρδη, 10) Αικατερίνη του ιδίου, 11) Αικατερίνη του Μήτρου Κανέλλη εις σπήλαιον Βρονταμά, 12) Κανέλλα του Γιαννάκη Μητρούδα, 13) Κανέλλα Μήτρου Μπράτη εις Κάστρον Κρεμαστής, 14) Θανάσης Κώστα Σακελλαρίου εiς τον Βελίτα (εδώ πρόκειται για τον συνοικισμό Βελωτά), 15) Χήρα Νικόλαινα Πιλόγαινα (Νικόλαινα χήρα Πολύγαινα), 16) Διαμάντω του Πουλίτσα από Απιδιάν εις Κάστρο Κρεμαστής, 17) Δύο κορίτσια αυτής.

Μνήμη και χρέος

Είναι φανερό ότι αρκετά από τα παραπάνω ονόματα δεν ανήκουν σε Καριτσιώτες, αλλά μάλλον σε Γερακίτες. Αυτό εξηγείται αν σκεφτούμε ότι, εκείνη την ημέρα, πολλές γυναίκες και παιδιά εγκατέλειψαν το Γεράκι μέσω Σορμπάνου, για να σωθούν, και συνελήφθησαν μάλλον μαζί με τους Καριτσιώτες. Σε κάθε περίπτωση, δικό μας χρέος είναι η μνήμη και η τιμή προς όλους – είτε Καριτσιώτες είτε κοντοχωριανούς.

Η μικρή Χρυσούλα: παιδί της συμφοράς, σύμβολο ελπίδας και αντοχής

Η μικρή Χρυσούλα, επτά ετών,

με βλέμμα γεμάτο αθωότητα και δύναμη,

στέκεται στο μονοπάτι της ζωής της,

σύμβολο ελπίδας και αντοχής.

Η ιστορία της μικρής Χρυσούλας έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του χωριού. Από στόμα σε στόμα πέρασε η μαρτυρία για τα βάσανά της, ώσπου ο Στέλιος Χαγιάς την κατέγραψε από την αείμνηστη Κατερίνα Ροζακλή, το γένος Μαλαβάζου.

Η Χρυσούλα ήταν τότε μόλις εφτά χρονών, κόρη του Γεωργάκη και της Ειρήνης Τσεμπελή. Μαζί με τη μητέρα της –που οι συγχωριανοί θυμούνταν αργότερα ως «τη Σκλαβωμένη»–, με τον πατέρα της και με τη θεία της, της οποίας το όνομα έχει χαθεί, βρέθηκε αιχμάλωτη στα χέρια των στρατιωτών του Ιμπραήμ. Η μοίρα στάθηκε σκληρή· η μητέρα και η θεία χάθηκαν, όμως ο Γεωργάκης και η μικρούλα Χρυσούλα κατόρθωσαν να γλιτώσουν και να επιστρέψουν στο χωριό.

Αργότερα, ο πατέρας της Γεωργάκης ξαναπαντρεύτηκε, απέκτησε άλλα επτά παιδιά και πέθανε το 1861, σε ηλικία 65 ετών.

Η Χρυσούλα, το παιδί που γνώρισε την αγριότητα του πολέμου, έζησε χρόνια μακρά και καρποφόρα. Παντρεύτηκε τον Νικόλαο Αναστασίου Μαλαβάζο, τον γνωστό «Κοντο-Νικόλα», και απέκτησαν μαζί τέσσερις κόρες. Έζησε σχεδόν έναν αιώνα –ως τα 95 της– και στα γεράματά της ήταν σε όλους γνωστή ως «η Γριά Μου-Μου». Έφυγε το 1913, αφήνοντας πίσω της μια ολόκληρη δυναστεία· μέχρι τις μέρες μας πάνω από 150 απογόνους σε επτά γενιές. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ο ίδιος ο Στέλιος Χαγιάς, απόγονος πέμπτης γενιάς, αλλά και ο γράφων, Δημήτρης Κατσάμπης, τρισέγγονός της.

Έτσι, η μικρή Χρυσούλα, που κάποτε σύρθηκε δεμένη πίσω από ένα άλογο, έγινε –μαζί με τον πατέρα της– σύμβολο ζωής, αντοχής και συνέχειας για όλους τους Καριτσιώτες.

Επίλογος

Η αφήγηση αυτών των γεγονότων δεν είναι απλώς μια ιστορική καταγραφή· είναι παρακαταθήκη και μνήμη για όλους μας. Η τραγωδία των Καριτσιωτών και των γειτόνων κοντοχωριανών το 1825, αλλά και η σωτηρία της μικρής Χρυσούλας, αποτελούν σύμβολα αντοχής, πίστης και συνέχειας. Κρατώντας ζωντανές αυτές τις ιστορίες, τιμούμε όχι μόνο τους προγόνους μας αλλά και την ίδια την αξία της μνήμης που μας ενώνει ως χωριό