Πώς πήρε το όνομα το χωριό μας

Εργασία σε εξέλιξη!

Καταγραφή από τα τοπωνύμια και μικροτοπωνύμια της Καρίτσας.

 

Χρειαζόμαστε πληροφορίες και φωτογραφίες.

Η ιστορία και λαογραφία της Καρίτσας δεν είναι γραμμένη με χαρτί και καλαμάρι! Είναι χαραγμένη στο ίδιο το έδαφός της. Κάθε τοπωνύμιο και μικροτοπωνύμιο από κάθε βουνό και βράχο, κάθε καλύβι και μαντρί, κάθε στεφάνι και ρουμάνι χρησιμεύει ως μεταφορική πινακίδα από το μακρινό παρελθόν, η φωνή της ιστορίας μας, η φωνή των προγόνων μας που από τα βάθη της καριτσιώτικης γης και των αιώνων των αιώνων περιμένει πλέον να ακουστεί. Η διάσωση, η διατήρηση και η διάδοση της κληρονομιάς αυτής αποτελεί χρέος της σημερινής γενιάς, φόρο τιμής προς όλους που περπάτησαν αυτή τη γη πολλά χρόνια πριν από εμάς.

Το χωριό Καρίτσα

(Καρίτσα παλιότερα Καρύτσα, προσαρμογή στην καθαρεύουσα Καρύτση, ενώ στην βενετσιάνικη μεταγραφή του 1700 Carizza)

Η Καρίτσα από ανεμόπτερο

(Φωτ: Παναγιώτης Στάθης)

Ξεκινώντας την αποστολή μας για την καταγραφή των πολυάριθμων τοπωνυμίων που μας άφησαν οι πρόγονοί μας, σκόπιμο είναι να αρχίσουμε με το κυριότερο, το δε όνομα του ίδιου του χωριού μας. Κανείς δεν ξέρει πότε και πώς δημιουργήθηκε το χωριό μας, ούτε πώς απέκτησε το όνομά του. Και έτσι εικάζουμε και πιθανολογούμε με γνώμονα τρεις προσεγγίσεις:

• Προφορική λαογραφία του χωριού
• Επιστημονική ετυμολογία του τοπωνύμιου
• Σλαβική επίδραση

Δεν αποτελεί έκπληξη ότι η καθεμιά παρέχει μια διαφορετική και ανόμοια εξήγηση.

• 1. Πρώτη εκδοχή

Η Γούρνα

(Φωτ: Σωτήρης Σκεύης)

Προφορική Λαογραφία: «Ο διψασμένος τράγος, η φωνή της φύσης, και η μικρή καρυδίτσα»

Όπως αφηγήθηκε στους Δημήτρη Κατσάμπη και Κώστα Γιαννακούρα ο μπάρμπα-Μήτσος ο «Ρουμάνος», επίσημα γνωστός ως Δημήτριος Γεωργίου Μαλαβάζος (1918-2005),

Η θέση της σημερινής Καρίτσας, η παράδοση λέει, οφείλεται σε ένα διψασμένο τράγο που δεν έκανε τίποτε άλλο παρά να ακολουθήσει τη φωνή της φύσης για να ξεδιψάσει. Αλλά πως και πότε;

Λένε ότι στα πολύ παλιά χρόνια οι πρόγονοι μας, πολύ πριν προσδιοριστούν ως Καριτσιώτες, δεν ήτανε όλοι μαζεμένοι σε έναν οικισμό όπως σήμερα. Σόγια ή οικογενειακές ομάδες μάλλον ζούσανε με τα πρόβατα, τα γίδια και τα βόδια τους διασκορπισμένοι σε καλύβια ή σε λότζες κι απ’ τις δυο πλευρές από το Λυκόρρεμα που διάσχιζε τη γη τους. Ανατολικά λένε ήτανε οι Μαλαβαζαίοι, δυτικά οι Τσεμπελαίοι ενώ οι Κατσαμπαίοι πιθανώς να ήτανε ανακατεμένοι κι απ’ εδώ κι απ’ εκεί. Αλλά κι αν η χαμηλή περιοχή είχε πιο ήπιο και γλυκό κλίμα από κείνο στις πλαγιές της Τσούκας, του Ελατιά και της Ασφάκας, έλλειπε το νερό, το πιο απαραίτητο για την ίδια τη ζωή. Έτσι το μόνο που είχανε οι δόλιοι προ-Καρυτσιώτες ήτανε λίγα πηγαδάκια, κάμποσες στέρνες, πολλές λούτσες κι ακόμα πιο πολλά βάσανα.

Μια όμορφη ανοιξιάτικη μέρα, όμως, ενώ βόσκαγε το κοπάδι του στις βουνοπλαγιές μεταξύ τη Ράχη Ασφάκα και τη Μεσορράχη ένας τσοπάνης από τους Τσεμπελαίους έπαιζε τη φλογέρα του και τραγούδαγε για ψηλές ραχούλες, για στάνες και για δροσερές βρυσούλες. Τότε, εντελώς ξαφνικά, είδε τον καλύτερό του τράγο με βρεγμένη τη γενειάδα να πετάγεται ξαφνιασμένος από τα πυκνά βάτα. Κατενθουσιασμένος λοιπόν, ο Τσεμπελής, σαν τον θρύλο συμπατριώτη του μιας προηγούμενης χιλιετίας, έτρεχε κι αυτός δω κι εκεί φωνάζοντας «Εύρηκα! Εύρηκα!» διότι εκεί και τότε ανακαλύφτηκε η πρώτη πηγή με καθαρό, τρεχούμενο και πόσιμο νερό που τόσο γυρεύανε οι πρώτοι προγονοί μας.

Ω! και κάτι άλλο δίπλα στη νεροπηγή είχε φυτρώσει μια μικρή καρυδιά. Από κει και πέρα λοιπόν, όταν κάποιος ήθελε να πάει για νερό, έλεγε, «Θα πάω μέχρι την καρυδίτσα!». Μετά, εκεί χτίστηκε το χωριό και από «Καρυδίτσα» το μέρος έγινε Καρύτσα.

Χάρη, λοιπόν, στον διψασμένο τράγο, τη φωνή της φύσης, τη βρεγμένη γενειάδα, καθώς και τη μικρή καρυδίτσα ξεκίνησε και το χωριό Καρύτσα και εμείς γινήκαμε Καρυτσιώτες.

• 2. Δεύτερη εκδοχή

Η επιστημονική ετυμολογία του χωριού Καρίτσα

Όπως εξηγεί στον Βασίλη Βλαχάκο ο φιλόλογος Δημήτρης Κατσαφάνας

Η ετυμολογία των τοπωνυμίων είναι ολόκληρη επιστήμη που στηρίζεται πάνω στην έρευνα, καθότι οι ονομασίες δεν δόθηκαν τυχαία, αλλά είχαν σχέση με τοποθεσία, καλλιέργειες, μνημεία, λαούς, κ.λ.π.

Η ονομασία του χωριού "Καρίτσα" γράφεται με (ι) καθότι προέρχεται από το Καρίκα, κάρη (κάρα το δωρικό, κύρο το κουρεμένο κεφάλι), που σημαίνει γυμνή κορυφή, ή και πλαγιά.

Η Καρίκα, λοιπόν, το χωριό, αργότερα μετονομάστηκε Καρίτσα, καθότι το ουρανικό κ σε πολλές περιπτώσεις κατά τον "τσιτακισμό" μετατρέπεται σε τσ.

Κακώς, λοιπόν, γράφτηκε κάποτε με υ, γιατί με υ π. χ. το όνομα Καρύτσης, σημαίνει αυτός που μαγειρεύει λαχανικά με καρυκεύματα, με κάρυα, καρύδια.

Μόνο αν είχε το χωριό τόσες πολλές καρυδιές θα γραφόταν με υ, αλλά και πάλι τότε θα ονομαζόταν Καρυά, ή Καρυές.

• 3. Τρίτη εκδοχή

Σλαβική επίδραση

Όπως προβάλλει ο συγχωριανός Τάκης Χρόνης

Το ότι υπάρχουν άλλες εφτά Καρίτσες στην Ελλάδα, παίζει άραγε κανένα ρόλο;

Εγώ έχω πάει στις τέσσερεις και παντού ρωτούσα για την προέλευση του ονόματος. Κανείς δε με φώτισε, αλλά θα προσθέσω κι εγώ τη δική μου άποψη και ας αμφισβητηθεί. Η κατάληξη -ιτσα, δεν ξέρω αν ερμηνεύεται γραμματικά στην Ελληνική γλώσσα, όχι πως έχει μετεξελιχθεί αλλά αν είχε αρχική σημασία. Όλοι ξέρουμε ότι υποδηλώνει μέγεθος ή ηλικία, η τέλος πάντων ότι θέλουμε να παρουσιάσουμε ως μικρό ή ακόμα και ως δηλωτικό μικρού κοριτσιού, προερχόμενο από κάποια οικογένεια (συνώνυμο του -οπουλα). Λέμε για παράδειγμα Μηλίτσα, Κυδωνίτσα , Κονιδίτσα (υπάρχει χωριό στη Λακωνία), μαντρίτσα, γωνίτσα, αλλά και κοπελίτσα, μανίτσα (όχι τόσο δόκιμο και διαδεδομένο όπως το μανούλα, υπαρκτό όμως), αλλά και Χρονίτσα, Γιαννακουρίτσα, Κατσαφανίτσα, κ.ο.κ. Το ζήτημα είναι αν η κατάληξη είναι ελληνική, η ίσως σλαβική (γνωστό ότι κατά το μεσαίωνα κατοίκησαν την Πελοπόννησο Σλάβοι οι λεγόμενοι Μελιγγοί! (Μελιγού χωριό της Κυνουρίας, κοντά στον Τυρό). Το βέβαιο είναι ότι η κατάληξη αυτή απαντάται σε τοπωνύμια στις σλαβικές χώρες. (Καμενίτσα, χωριό στην Αρκαδία αλλά και μάρκα μπύρας στη γειτονική Βουλγαρία, που δεν γνωρίζω πως ερμηνεύεται.). Άλλο παράδειγμα, Σρεμπρένιτσα, Μπελίτσα, Κουστουρίτσα, Παπρίτσα, κ.λ.π.

Η άποψη μου δεν είναι επιστημονική, αλλά μου φαίνεται ωραιοποιημένη και η άποψη του κ Κατσαφάνα, και μου θυμίζει μια εποχή στην Ελλάδα που όλα τα κάναμε Ελληνικά (Λόρδος Μπάυρον - Βύρων, Τζωρτζ Κάννιγκ - Πλατεία Κάνιγγος, Γερούζαλεμ -- Ιεροσόλυμα, Όττο -- Όθων, Μύλλερ - οδός Μυλλέρου, Μαίζον, οδός Μαιζώνος, Κόδριγκτον - Κοδριγκτώνος και πολλά άλλα).

Επαναλαμβάνω το ερώτημα και τον προβληματισμό μου. Στην αρχαία Ελληνική σίγουρα δεν υπήρχε η κατάληξη -ιτσα ως δηλωτικό μεγέθους, όγκου, καταγωγής, οικογενειακής προέλευσης κ.λ.π. Στη γραμματική της Νέας Ελληνικής όμως; Μήπως όχι απλά υπάρχει αλλά είναι ένα γραμματικό εφεύρημα, νεωτερισμός;

* Η άλλη κατάληξη σε -ιζα που δηλώνει τοπωνύμια, (Δόριζα, Χόριζα, Ντάρτντιζα, Λουριδίζα, Μπαλντίζα, Βιλλίζα, Τόριζα, κ.λ.π. είναι καθαρά Αλβανική. Δε νομίζω όμως να έχει σχέση με την κατάληξη -ιτσα.

Αυτό που ακολουθεί, σε αλφαβητική σειρά, δεν είναι παρά ένα μικρό δείγμα από τόσα και τόσα τοπωνύμια που επινόησαν οι πρόγονοί κατά τη διάρκεια πολλών αιώνων προκειμένου να εντοπίσουν συγκεκριμένες τοποθεσίες πάνω στη γη τους μέσα και γύρω από το χωριό. Δεν είναι σε καμία περίπτωση πλήρης κατάλογος. Με τον καιρό, και με τη βοήθεια των συγχωριανών, ελπίζουμε να πλησιάσουμε μια ολοκληρωμένη καταγραφή των τοπωνυμίων και μικροτοπωνυμίων του χωριού με σχετικές περιγραφές και φωτογραφίες.

Εργασία σε εξέλιξη

ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΤΟΠΩΝΥΜΙΩΝ

Α

• Αγανοταίικα Καλύβια, τα:
• Αετοφωλιά, η:
• Αλώνι, το / ή Πλατεία, η:
• Αλώνι του Κατσάμπη, το:
• Αλώνι του Κρητικού, το:
• Αλώνι του Σωτήρου, το
• Αγιάννη, στου:
• Αϊ-Θανάση, στου:
• Αϊ-Λιας, ο:
• Αϊ-Νικόλα, στου:
• Ανάσκελα, τα:
• Ανήλια, τα:
• Αντωναίικη Πλεύρα, η:
• Αντωναίικη Χούνη, η:
• Αντωναίικη Στέρνα, η:
• Απάνου Λούτσα, η:
• Αργεντινή, η:
• Ασφάκα, η:

Β

• Βαθύ Πηγάδι, το
• Βαμπακιά, η:
• Βατσουραίικο Χουνάκι, το:
• Βελωτά, του:
• Βλαχάκη το Τζάρκο, στου:
• Βρανίκα, στου:
• Βραχουλάκια, στα:
• Βράχος του Μπέη, ο:
• Βράχος του Ρουμάνου, ο:
• Βρύση της Πέρα Γειτονιας, η:

Γ

• Γατσή, στου:
• Γερο-Αντώνη το Χτήμα, του:
• Γούναρη, στου:
• Γούρνα, η:
• Γουρνίτσα, η:
• Γρίβας, ο:

Δ

• Δεντράκι, στο
• Διάσελο, το:
• Δώθε Γειτονια, ή:

Ε

• Ελατιάς, ο
• Ελίτσα, η:
• Ερινάκη η Χούνη, του:

Ζ

• Ζάβραινα, η:

Η

Θ

• Θοδωρή το Μύλο, στου:
• Θυμαρόπολη, η:

Ι

Κ

• Καλόερος, ο / ή Καλόγερος, ο:
• Καλύβι της Μαρουλίτσας, το:
• Καλύβι του Μπάλα, το:
• Καλύβι του Σωτήρου του Κατσάμπη, το
• Καλύβι του Παντελή Τσεμπελή, το:
• Καλύβι του Τομαρά, το:
• Καλυβίτσες, στις:
• Καναλάκια, τα
• Κατεχαίικα, τα:
• Κάτου Γειτονια, η:
• Κάτου απ' τη Λεκάνη, στη:
• Κατσαμπαίικα, τα:
• Κατσογιάννη, στου:
• Κεντρική Βρύση, η:
• Κομματάκια, τα:
• Κομμένο Νερό, το:
• Κοντινού, στου:
• Κοτρώνι, το:
• Κουλενταίκα, τα:
• Κοντογιανναίικα, τα:
• Κοντογιανναίικα Βράχια, τα:
• Κοντογιανναίικες Στέρνες, οι:
• Κοπρισιά, η:
• Κούμαρος, ο:
• Κουμουντήρες, οι:
• Κουραίικα, στα:
• Κουτσουβέροια, τα:
• Κρεκαίικα Καλύβια, τα:
• Κρεμμυδιάρη, στου:
• Κρητικού τα Λογγάρια, στα:
• Κωνστανταραίικα, τα:
• Κωνσταντιλάμπρου η Χουνη, του:

Λ

• Λάκκα, η:
• Λάκκα του Παππά, η:
• Λαμπραίικες Στέρνες, οι:
• Λαχίδα του Αναστάση Τούντα, η:
• Λεύκο, στο:
• Λιθαρόστρουγκα, η:
• Λινό του Καφετζή, το:
• Λογγάρι, το / Λουκαίικο Λογγάρι
• Λογγάρια, τα:
• Λορδαίικη Στρούγκα, η:
• Λορδαίικο Κουτσουράκι, το:
• Λυκόρρεμα, το:

Μ

• Μαζαρακαίικη Μάντρα, η:
• Μαζαράκι, το:
• Μακαραίικο Παλιοκάλυβο, το:
• Μαλαβαζαίικη Χούνη, η:
• Μαλακάκη, στου:
• Μάντρα του Κρητικού, η:
• Μαριόρρεμα, το:
• Μαρκαίικο Καλύβι, το:
• Μεγάλος Βράχος, ο:
• Μέλεγο, στο:
• Μεσορράχη η / ή και Μισορράχη, η:
• Μήτσουρα, στου:
• Μνήματα, στα:
• Μπούνου, στου:
• Μπρουτζομίχαλου, στου

Ν

• Νεραϊδόβρυση, η:
• Νεραϊδάλωνο, το:
• Νικόλα Αντώνη το Πουρνάρι, του:
• Νταρίβα, στου:
• Νταρτίζα, στη:

Ξ

• Ξεροκάμπια, τα:
• Ξηροκάμπι, το:

Ο

Π

• Παλιά Στράτα, η:
• Παλιοκάλυβο, το / ή και Χαγαίικα, τα
• Παλιόκαστρο, το:
• Παλιοχώραφο, το:
• Πάνου γειτονια, η
• Πάνου Λόγγος, ο:
• Πάνου Λούτσα, η / ή Απάνου Λούτσα, η:
• Παπά την Σπηλιά, στου:
• Πέρα Γειτονια, η:
• Περικιά, η:
• Πηγαδάκι, το:
• Πηγάδι του Ψυχογιού, το:
• Πηγάδια, τα:
• Πλατεία, η / ή Αλώνί, το:
• Πλατύ Πηγάδι, το:
• Ποφολαίικα, τα:

Ρ

• Ράχη, η: 
• (Εγκαταλειμμένοι πλέον λαχανόκηποι ανατολικά από το μαγαζί όπου σήμερα υπάρχει μια σειρά υπόστεγων για οχήματα)
• Ροζακλαίικα Χωράφια, τα
• Ρουμάνι, το / ή και Τουνταίικο Ρουμάνι, το:
• Ρέμα, το:

Σ

• Σιουράκου, στου:
• Σκαλίτσα, η:
• Σμαίικο, το:
• Σμερτιά, στη:
• Σορμπανιώτικο Ρέμα, το:
• Σορμπάνου, στου:
• Σπηλίτσες, οι:
• Σπλιθάρι, το:
• Στάση, η:
• Στέρνα του Γεώργιου Τσεμπελή, στη:
• Στέρνα του Σπανού, στη:
• Στερνίτσα, η:
• Στεφάνι, το:
• Στρούγκα του Τσολομίτη, η:
• Σφονταμάκια, στα:
• Σφοντάμι, το: 
• (Πολύ απότομο σημείο στην πλαγιά της Τσούκας απ’ όπου στις αρχές του περασμένου αιώνα βγάζανε το μάρμαρο να χτίσουν την εκκλησία Ευαγγελίστρια)
• Σφοντάμι του Κωσταντιρουμάνου, το:

Τ

• Τουνταίκα Βράχια, τα:
• Τουνταίικα Καλύβια, τα
• Τουνταίικες Μάντρες, οι:
• Τουνταίικο Αλώνι, το:
• Τουνταίικο Ρουμάνι, το / ή και Ρουμάνι, το:
• Τραγανίτσα, η:
• Τρόκλες, οι:
• Τσαμαλαίικα Βράχια, τα:
• Τσιπουραίικη Σπηλιά, η:
• Τσουγκάνα, η:
• Τσούκα, η:

Υ

Φ

Χ

• Χαγαίικα, τα / ή και Παλιοκάλυβο, το:
• Χαλοπλακιά, η:
• Χασάνους, στους:
• Χρηστοτούντα το Μαντρί, του:
• Χρόνη η Λάκα, του:
• Χρόνη τη Σπηλιά, στου:
• Χτιράκι, το:

Ψ

• Ψυχογιού ο Δέντρος, του:

Ω