Αφιέρωμα: Το Παλιομονάστηρο του Βρονταμά

Σήμερα, 200 χρόνια από τη φλόγα της θυσίας – το «μικρό Μεσολόγγι» της Λακωνίας

15 Σεπτέμβρη 1825
Τετρακόσιες ψυχές αρνήθηκαν να παραδοθούν
και βρήκαν τον θάνατο στις φλόγες

«Μια υπόμνηση ότι η ιστορία δεν είναι ξεχασμένο βιβλίο, είναι κληρονομιά που μας ενώνει και ευθύνη που μας βαραίνει.»

Ο τόπος

Μόλις είκοσι χιλιόμετρα από την Καρίτσα μας και δέκα από το Γεράκι, ο Ευρώτας σχηματίζει βαθιά χαράδρα κι εκεί, γαντζωμένο στα βράχια, υψώνεται το μαρτυρικό Παλιομονάστηρο του Βρονταμά. Σπηλαιώδες, απόκρημνο, σαν αετοφωλιά, φαντάζει περισσότερο με φρούριο παρά με μοναστήρι, γι’ αυτό και οι παλιοί το έλεγαν «καστρομονάστηρο». Η ιστορία του χάνεται στους αιώνες: κτίστηκε γύρω στο 1100 μ.Χ.

Στο εσωτερικό σώζονται τοιχογραφίες από διαφορετικές εποχές, από τον 12ο έως τον 16ο αιώνα, με τους αγιογράφους να χρησιμοποιούν έντονα χρώματα και τολμηρή εικονογράφηση. Σήμερα, γύρω από το τέμπλο βρίσκονται σχεδόν ογδόντα εικόνες, ραγισμένες αλλά ζωντανές. Το 1958 το μνημείο ανακηρύχθηκε ιστορικός τόπος, ανήκοντας εξίσου στη λατρεία και στη συλλογική μνήμη.

Ο ίδιος ο Βρονταμάς, απλωμένος κοντά στις όχθες του μυθικού Ευρώτα, με τα πέτρινα σπίτια των Λαγκαδιανών μαστόρων, κουβαλά τη γητεία του τόπου: τον μύθο του βασιλιά Ευρώτα, τις ελιές, τη μελισσοκομία και τη στενή σχέση των ανθρώπων με τη φύση. Όλα αυτά δίνουν το υπόβαθρο για να καταλάβει κανείς το πνεύμα εκείνων που, το 1825, βρέθηκαν αντιμέτωποι με την καταστροφή.

15 Σεπτέμβρη 1825 – Η φρίκη

Την άνοιξη του 1825 ο Ιμπραήμ Πασάς αποβιβάστηκε στην Πελοπόννησο με στρατό περίπου 35.000 ανδρών. Σαρώνοντας τον Μοριά με φωτιά και σίδερο, κατέκαψε χωριά, άρπαξε αιχμαλώτους, έφτασε ως τη Νότια Κυνουρία και χτύπησε το Γεράκι και την Καρίτσα. Ο Βρονταμάς ήταν ο επόμενος στόχος. Οι κάτοικοι, γύρω στους τετρακόσιους, ακολούθησαν τον παπα-Δημήτρη Παπαδημητρίου και τον οπλαρχηγό Ιωάννη Καραμπά και βρήκαν καταφύγιο στο Παλιομονάστηρο.

Για τρεις μέρες αντιστάθηκαν. Οι καμπύλοι τοίχοι και το άγριο τοπίο έδιναν ελπίδα. Οι πολιορκητές ζητούσαν να υπογράψουν προσκυνοχάρτια· εκείνοι αποκρίνονταν με ύμνους και την περήφανη φράση:

«Οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δεν προσκυνάνε. Καλιά να καούμε, παρά να σκλαβωθούμε».

Τελικά, ένας στρατηγός του Ιμπραήμ εντόπισε αδύναμο σημείο στην οροφή. Το ξημέρωμα της 15ης Σεπτεμβρίου οι Τούρκοι έριξαν μέσα μπαρούτι, θειάφι και αναμμένα κλαδιά. Ο καπνός και η φωτιά έπνιξαν το ιερό. Άντρες, γυναίκες και παιδιά, περίπου 400 ψυχές, χάθηκαν με μαρτυρικό θάνατο. Ο παπα-Δημήτρης βρέθηκε νεκρός, ενώ ο Καραμπάς άφησε την τελευταία του πνοή φωνάζοντας «Ελλάδα».

Η παράδοση λέει πως μονάχα δύο γυναίκες γλίτωσαν, εξαγορασμένες αργότερα από σκλαβοπάζαρα της Αλεξάνδρειας. Όλοι οι άλλοι έγιναν στάχτη, μα έμειναν όρθιοι στην πίστη και στην πατρίδα.

Η μνήμη στο τραγούδι

Τρία πουλιά στη ράχη της Κρίτσοβας

Η θυσία δεν γράφτηκε μόνο σε βιβλία· έμεινε ζωντανή στο στόμα του λαού. Το μοιρολόι ξεκινά με τρία πουλιά στη ράχη της Κρίτσοβας – το ένα να κοιτά τον Βρονταμά, τ’ άλλο τον Ευρώτα, το τρίτο να μοιρολογάει. Στο τραγούδι αποτυπώνεται ο σκληρός διάλογος με τον Ιμπραήμ και η αλύγιστη απάντηση των Βρονταμιτών. Έτσι η Ιστορία πέρασε στη μνήμη και στη φωνή των ανθρώπων

«Τρία πουλάκια κάθονται στής Κρίτσοβας τη ράχη,
τώνα τηράει το Βρονταμά και τ’ άλλο το ποτάμι,
το τρίτο το καλύτερο μοιρολογάει και λέει:

– Θέ’ μου και τι γίνηκαν οι δόλιοι οι Βρονταμίτες;
Μάιδε σε γάμο φαίνονται, μάιδε σε πανηγύρι,
μόν’ πήγαν κι αποκλείστηκαν μέσα στο Μοναστήρι.

Μπραήμ Πασάς επέρασε, Μπραήμ Πασάς τούς λέει:
– Βγάτε να προσκυνήσετε, την εκκλησιά ν’ αφήστε!
Κι εκείνοι τ’ απαντήσανε κι εκείνοι τ’ απαντάνε:

– Αϊστε κι εσείς κι η πίστη σας, μουρτάτες να χαθείτε,
οι Βρονταμίτες ζωντανοί, Τούρκους δεν προσκυνάνε,
καλλιό ‘χομε το κάψιμο, παρά να σκλαβωθούμε».

Το «μικρό Μεσολόγγι» της Λακωνίας

Από τότε, το Παλιομονάστηρο δεν είναι απλώς ένας ναός. Είναι το «μικρό Μεσολόγγι» της Λακωνίας, ιερό μνημείο μνήμης και θυσίας. Οι ραγισμένες του πέτρες μιλούν ακόμη, και κάθε 15 Σεπτεμβρίου οι Βρονταμίτες και οι κοντοχωριανοί, μαζί με σχολεία, συλλόγους και προσκυνητές, ανηφορίζουν για να σταθούν με δέος, να τιμήσουν και να διδαχθούν. Η θυσία εκείνη, που σφράγισε την ιστορία και την ταυτότητα του Βρονταμά, αντηχεί σε όλα τα γύρω χωριά και σε κάθε γωνιά του τόπου μας. Είναι κληρονομιά που μας ενώνει, ευθύνη που μας αφορά όλους. Mια άσβηστη φλόγα μνήμης που συνεχίζει να φωτίζει την πίστη και την ελευθερία μας.

Κι εκεί, μέσα στη σιωπή του βουνού, τελείται κάθε χρόνο το μνημόσυνο. Μια στιγμή συλλογικής υπόμνησης ότι η ιστορία δεν είναι ξεχασμένο βιβλίο, αλλά ζωντανή παρακαταθήκη. Και όσο τη θυμόμαστε και την παραδίδουμε στα παιδιά μας, το Παλιομονάστηρο θα στέκει όρθιο σαν φάρος της μνήμης, της ελευθερίας και της ελληνικής ψυχής.

Δείτε το Παλαιομονάστηρο του Βρονταμά με ντρόουν

Μαύρη Επέτειος: 200 Χρόνια από την Πυρπόληση του Γερακίου

Ο εμπρησμός του Γερακίου
σκόρπισε πανικό στο χωριό

Δυο αιώνες μετά, το Γεράκι θυμάται τη φωτιά του Ιμπραήμ, τις φλόγες που κατέστρεψαν σπίτια και καρδιές, και την αδάμαστη γενναιότητα των κατοίκων του

Σήμερα συμπληρώνονται 200 χρόνια από την 12η Σεπτεμβρίου 1825, ημέρα κατά την οποία το Γεράκι, το ιστορικό κεφαλοχώρι στα μέρη μας, καταστράφηκε από τις δυνάμεις του Ιμπραήμ Πασά. Η πυρπόληση έρχεται αμέσως μετά τη μάχη στα Μνήματα πάνω από την ορεινή Καρίτσα, και τρεις μέρες πριν από το μαρτύριο στο Παλιομονάστηρο, στα περίχωρα του Βρονταμά. Μια μαύρη σελίδα όχι μόνο για το Γεράκι, αλλά για ολόκληρη την περιοχή που αντιστάθηκε με γενναιότητα, αλλά και υπέστη μεγάλες απώλειες.

Οι Προετοιμασίες της Άνοιξης και του Καλοκαιριού

Τα γεγονότα εκείνου του ζοφερού φθινοπώρου του 1825 ξεκινούν μήνες νωρίτερα. Τον Απρίλιο, το Υπουργείο Πολέμου καλεί τους προκρίτους και δημογέροντες των Λυμποχωρίων – στην περιοχή που περιλαμβάνει το Γεράκι, τον Κοσμά, το Παλιοχώρι, τον Άγιο Βασίλειο και το Πλατανάκι – να στρατολογήσουν άνδρες σε έκτακτες ανάγκες. Τον Ιούνιο αναλαμβάνει αρχηγός ο οπλαρχηγός Αναγνώστης Ασημακόπουλος και στις 8 Ιουλίου φτάνει ενημέρωση από το Γεράκι προς το Υπουργείο Πολέμου για τη χαμηλή διάθεση ανάμεσα στους στρατιώτες και την απογοητευτική κατάσταση.

Η Παρουσία του Κολοκοτρώνη

Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, βλέποντας την ανάγκη, φθάνει στο Γεράκι στις 6 Σεπτεμβρίου 1825, όπου συναντά τον Δ. Πλαπούτα, τον Δ. Δεληγιάννη και τον Α. Ζαΐμη. Ο σκοπός είναι να εμπνεύσει το ηθικό των ντόπιων και να οργανωθεί η άμυνα.

Η Προέλαση του Ιμπραήμ

Κατόπιν, ο Ιμπραήμ κινείται από Τρίνησα προς τη Σκάλα και τους Μολάους, καίγοντας χωριά στο πέρασμά του. Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης μετακινείται στις 8 Σεπτεμβρίου στη Κρεμαστή, στήνοντας στρατόπεδο ανάμεσα σε Γεράκι και Κρεμαστή, ώστε να προστατεύσει το Γεράκι. Ταυτόχρονα, με την καθοδήγησή του, οι γυναίκες και τα παιδιά του χωριού βρίσκουν χρόνο να φύγουν από το Γεράκι μέσω Σορμπάνου και να καταφύγουν στις Σπέτσες.

Η Πυρπόληση του Γερακίου

Την 12η Σεπτεμβρίου 1825, όπως καταγράφεται στα απομνημονεύματα του Κολοκοτρώνη, «η σημερινή μέρα είναι μαύρη, καθώς ο Ιμπραήμ καίει το Γεράκι». Τα στρατεύματα του Ιμπραήμ καίνε το χωριό, εκατοντάδες είναι οι νεκροί, ενώ οι γύρω ελιές και τα υπόλοιπα δέντρα τυλίγονται στις φλόγες. Η φωτιά δεν ήταν μόνο στα σπίτια• καταστράφηκαν περιουσίες, καλλιέργειες και αποθήκες, και ο τρόμος διαπέρασε τις καρδιές των κατοίκων.

Η Μάχη στα Μνήματα

Παράλληλα, υπάρχει η αναφορά στη μάχη στα Μνήματα πάνω από την Καρίτσα, που έγινε στις 11 Σεπτεμβρίου, τη μέρα πριν το κακό στο Γεράκι, όταν δυνάμεις του Ιμπραήμ συγκρούστηκαν με Κολοκοτρωναίους πολεμιστές. Οι Καριτσιώτες συμμετείχαν σε αυτήν τη μάχη• το σημείο πήρε τη θλίψη στο όνομα «Μνήματα», πιθανώς επειδή σε αυτό το σημείο ετάφησαν οι Τούρκοι νεκροί.

Το Ολοκαύτωμα του Παλιομονάστηρου

Τρεις μέρες μετά την πυρπόληση του Γερακίου, στις 15 Σεπτεμβρίου, έγινε το μαρτυρικό ολοκαύτωμα στο Παλιομονάστηρο στον Βρονταμά, όπου περίπου 400 ψυχές χάθηκαν «ηρωικά για τη λευτεριά».

Αιχμάλωτοι του Ιμπραήμ

Η φυγή των Γερακίτισσων με τα παιδιά τους
μέσα από το πέρασμα του Σορμπάνου

Τις σκοτεινές εκείνες μέρες, όταν ο Ιμπραήμ έσπερνε φωτιά και όλεθρο στον τόπο μας, πολλοί Γερακίτες και κοντοχωριανοί κατέφυγαν στα βουνά για να σωθούν. Γυναίκες και παιδιά περνούσαν από το στενό πέρασμα του Σορμπάνου, την κοιλάδα που χωρίζει το Γεράκι από την Καρίτσα, με την ελπίδα να φτάσουν στο λιμάνι της Πλάκας και από εκεί να βρουν καταφύγιο στις Σπέτσες και την Ύδρα. Όμως δεν σώθηκαν όλοι. Από το Γεράκι, το Αλεποχώρι και την Καρίτσα αρκετοί στάθηκαν άτυχοι· συνελήφθησαν και οδηγήθηκαν στην αιχμαλωσία.

Στα Γενικά Αρχεία του Κράτους σώζονται ακόμη οι κατάλογοι αυτών των αιχμαλώτων, γραμμένοι την περίοδο 1828–1837 από τις τότε τοπικές αρχές. Ο κατάλογος μοιάζει ξερός, μόνο ονόματα και συγγένειες∙ πίσω όμως από κάθε γραμμή κρύβεται μια οικογένεια που ξεριζώθηκε, ένα παιδί που χωρίστηκε από τη μάνα του, μια κοπέλα που πουλήθηκε στο σκλαβοπάζαρο της Μεθώνης. Από εκεί οι περισσότεροι σκορπίστηκαν στην Αίγυπτο, και μόνο ελάχιστοι γύρισαν πίσω, χάρη σε Έλληνες της ξενιτιάς, σε ευρωπαϊκές φιλανθρωπικές προσπάθειες ή στη Σύμβαση του 1829.

Παρακάτω παραθέτουμε τους καταλόγους αιχμαλώτων από το Γεράκι, το Αλεποχώρι και την Καρίτσα, όπως τους κατέγραψε ο Κωνσταντίνος Οικονομάκης στην εφημερίδα «Το Γεράκι» (έκδοση Μαρτίου–Απριλίου 2005). Μπορεί οι πηγές να έχουν επικαλύψεις και ασάφειες, η ουσία όμως μένει ίδια: η τραγωδία της αιχμαλωσίας αποτυπώνει το μέγεθος της συμφοράς που έφερε η εκστρατεία του Ιμπραήμ — λεηλασία, φωτιά, ερήμωση και σκλαβιά.

Γερακίου 

1)Κανέλλα γυνή του Κ. Μήτρου, 2) Κωνσταντίνα Κων. Νηζά, 3) Αρχοντού αδελ. Γ. Σμαδή (Αρχοντού Γ. Αιμάδη), 4) Αντωνία αδελ. Γ. Σμαδή (Αντωνία Γ. Αιμάδη), 5) Κωνσταντής Γεώργ. Ασμάδη, 6) Δημητρούλα Γεωργ. Ασμάδη (Δήμητρα Γ. Αιμάδη), 7) Κανέλλα Νικόλα Γεωργ. Ασμάδη, 7) Κανέλλα Νικόλα Φασμούλη, 8) Αθανάσης Κων. Μονέζη, 9) Πάνος Πέτρου Κανέλλη, 10) Μαρουλίτσα Πέτρου Κανέλλη (Μαρουλίτσα Μήτρου Κανέλλη, χρόνων 1), 11) Παναγιώτα γυνή Δημ. Μαρούτα (χρ. 22), 12) Κανέλλα Θυγάτηρ Δημ. Καρούτα (Κανέλλα Θυγ. Δημητρίου Μαρούτα, χρ. 2), 13) Αικατερίνη γυνή Νικ. Ντούλφα, 14) Μιχάλης Χρίστου Μπάρδη, 15) Παναγιώτης Χρίστου Μπάρδη, 16) Γεωργάκης του Χρίστου Μαρουδιά. 

Αλεποχωρίου

1)Κωνσταντίνα του Σταμάτη Κοντού, 2) Ανεψιός αυτής Σταμάτης, 3) Παναγιώτα του ιδίου, 4) Ελένη Μήτρου Κοντού, 5) Παναγιώτα θυγ. Μήτρου Κοντού αδελφή της Ελένης, 6) Θεοδώρα Δημητρίου Κοντού, 7) Αδελφός της, 8) Γεώργης του Αναγ. Τρύφωνα (Γεώργης Αναγνώστη Ρουφάκη, χρ. 9), 9) Θεοδώρα Θυγατέρα του (Θεοδώρα Αναγνώστη Τρύφωνα Ρουφάκη), 10) Κυριακούλα Θυγατέρα του (Κυριακούλα Αναγνώστη Τρύφωνα Ρουφάκη), 11) Λυγερή θυγατέρα του (Λυγερή Αναγνώστη Τρύφωνα Ρουφάκη), 12) Αντώνα του Ζαχαρία, 13) Παιδιά Θηλυκά του Ζαχαρία. Για τους με αυξ. αριθμό 1,2,5,8,9,10,11 και 12 αναφερόμενους στην κατάσταση σημειώνεται ότι «ηχμαλωτίσθησαν εις Νταλιάναν».

Καρίτσας

1) Γεωργάκης Κων. Τσεμπελή (Δύο παιδιά άρρεν και θήλυ του Κωνσταντή Τζαπολή), 2) Ειρήνη του αυτού (Ειρήνη Γεωργ. Τζεμπελή), 3) Γυνή του Δημητράκη Μαρούδα με την κόρη της (εδώ μάλλον πρόκειται για τις αναφερόμενες με αυξ. Αριθμό 11 και 12 στην κατάσταση Γερακίου ), 4) Πάναινα Μαρουδού με κορίτσι της (Πάναινα Μαρουδιού , κόρη Παν. Μαρου­διού), 5) Υιός του Γ. Λαγού, χρ. 6, 6) Δύο παιδιά του Γ. Μίδη, 7) Ένα παιδί μικρόν του Μητ. Κανέλλη, 8) Μόρφω του Γεωργάκη Μήτου (Μόρφω Γεωργάκη Μήλου), 9) Δύο άρσεν. Παιδιά του Χρ. Πέρδη (εδώ μάλλον πρόκειται για τους με αυξ. Αριθμό 14 και 15 αναφερόμενους στην κατάσταση Γερακίου), 10) Αικατερίνη του ιδίου , 11) Αικατερίνη του Μήτρου Κανέλλη εις σπήλαιον Βρονταμά, 12) Κανέλλα του Γιαννάκη Μητρούδα. 13) Κανέλλα Μήτρου Μπράτη εις Κάστρον Κρεμαστής, 14) Θανάσης Κώστα Σακελλαρίου εiς τον Βελίτα (εδώ πρόκειται για τον συνοικισμό Βελωτά), 15) Χήρα Νικόλαινα Πιλόγαινα (Νiκόλαινα χήρα Πολύγαινα), 16) Διαμάντω του Πουλίτσα από Απιδιάν εις Κάστρο Κρεμαστής, 17) Δύο κορίτσια αυτής.

Επίλογος

Δυο αιώνες μετά, το Γεράκι και τα γύρω χωριά μας δεν ξεχνούν. Θυμούνται τη φωτιά του Ιμπραήμ που κατάκαιγε σπίτια και σοδειές, θυμούνται τη μάχη στα Μνήματα πάνω από την Καρίτσα, θυμούνται το μαρτύριο στο Παλιομονάστηρο του Βρονταμά. Μα πιο πολύ θυμούνται τις γυναίκες και τα παιδιά που χάθηκαν στην αιχμαλωσία, σκορπισμένα σε ξένους τόπους, μακριά από τη γη τους.

Η ιστορία αυτή δεν είναι μόνο θρήνος· είναι και μαρτυρία της αδάμαστης ψυχής των προγόνων μας. Γιατί μέσα από τις στάχτες αναγεννήθηκαν, κράτησαν ζωντανή την πίστη, την παράδοση και τον τόπο τους.

 
Σήμερα, 12 Σεπτεμβρίου 2025, διακόσια χρόνια ακριβώς από εκείνη τη «μαύρη μέρα», σκύβουμε το κεφάλι με σεβασμό και μνήμη. Το Γεράκι δεν ξεχνά τις φλόγες, αλλά κρατά στην καρδιά του τη γενναιότητα που όρθωσε τότε και που, ακόμη και σήμερα, δείχνει τον δρόμο της αντοχής και της ελπίδας.

Σαν σήμερα, 200 χρόνια πριν, η μαύρη μοίρα σημάδεψε βαριά την Καρίτσα

Το χωριό έκλαψε τις κόρες και τις μάνες του

Στις 11 Σεπτεμβρίου 1825 γράφτηκε η πιο σκοτεινή σελίδα στο βιβλίο του χωριού: φωτιές, αιχμάλωτοι, φόβος και θάνατος κατασπάραξαν τη μνήμη και τη ψυχή του τόπου.

Το 1825, απόσπασμα του Ιμπραήμ Πασά εξαπέλυσε σκληρή επιδρομή με σκοπό την εξόντωση και την τρομοκράτηση του λαού της Λακωνίας και την ερήμωση της γης του. Όπου περνούσαν, σκότωναν αμάχους, άρπαζαν νέους και νέες για αιχμαλώτους και πυρπολούσαν χωριά και καλύβια.

Η αντίσταση "Στα Μνήματα"

Η μάχη στα Μνήματα

Το πρωί της Παρασκευής 11 Σεπτεμβρίου 1825, μια μέρα πριν κάψουν το Γεράκι και παραδόσουν στις φλόγες τον Βρονταμά, και μόλις τέσσερις μέρες πριν το ολοκαύτωμα στο Παλιομονάστηρο, ξέσπασε σφοδρή μάχη ανάμεσα στις δυνάμεις του Ιμπραήμ και τους Κολοκοτρωναίους, στο βουνό απέναντι από τον Αϊ-Γιάννη της Καρίτσας. Οι ντόπιοι διατηρούν ως σήμερα τη μνήμη ότι αρκετοί Καριτσιώτες έτρεξαν να βοηθήσουν τους αγωνιστές. Ένας μάλιστα συγχωριανός σκοτώθηκε στη μάχη, και το σώμα του μεταφέρθηκε με σκάλα στο χωριό για να ταφεί. Μαρτυρείται ακόμη πως πολλοί εχθροί έπεσαν νεκροί. Από τότε η πλαγιά εκείνη ονομάστηκε «Μνήματα», γιατί, όπως φαίνεται, οι Μωαμεθανοί έθαψαν εκεί τους δικούς τους νεκρούς.

Οι καμπάνες σίγησαν και το χωριό έγινε μοιρολόι

Το κρυφτό στης Τσούκας το δάσος

Πανικόβλητοι, οι χωριανοί κρύφτηκαν στο δάσος της Τσούκας, δυτικά του χωριού. Από εκεί, το ίδιο απόγευμα, αντίκριζαν με οδύνη τις φλόγες και τους καπνούς που έβγαιναν από ορισμένα καμένα σπίτια της Καρίτσας. Σε λίγο η φωτιά τύλιξε και το δάσος γύρω τους. Η παράδοση θέλει τον Γεωργάκη Τσεμπελή και τη γυναίκα του Ειρήνη να συλλαμβάνονται αιχμάλωτοι. Στην Τσούκα, σύμφωνα με τις διηγήσεις, αιχμαλωτίστηκαν και δύο άλλες νεαρές Τσεμπελίτσες, οι οποίες υπέστησαν βιασμούς και δολοφονήθηκαν.

Οι αιχμάλωτοι της Καρίτσας

Όμως, επίσημα στοιχεία που φυλάσσονται μέχρι σήμερα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους (ΓΑΚ) δίνουν μια λεπτομερέστερη εικόνα. Σε κατάλογο αιχμαλώτων αναφέρεται ότι ο Γεωργάκης του Κωνσταντή Τσεμπελή, η σύζυγός του Ειρήνη και η αδελφή του –της οποίας το μικρό όνομα δεν γνωρίζουμε– ήταν ανάμεσα στους 23 αιχμαλώτους στην Καρίτσα, κυρίως γυναίκες και παιδιά. Οι αιχμάλωτοι οδηγήθηκαν σε στρατόπεδο της Μεσσηνίας και από εκεί φορτώθηκαν σε καράβια, με προορισμό τα σκλαβοπάζαρα της Μέσης Ανατολής όπου η τύχη τους έμεινε για πάντα άγνωστη. Πρόσφατα ευρήματα όχι μόνο επιβεβαιώνουν, αλλά και συμπληρώνουν αυτές τις πληροφορίες. Ο Στέλιος Χαγιάς, συντονιστής της έρευνας για τα Οικογενειακά Δέντρα του Νότιου Πάρνωνα, διασταύρωσε τα στοιχεία και αποκαλύπτει ότι οι δύο Τσεμπελίτσες ήταν στην πραγματικότητα νύφη και κουνιάδα.

Το παιδί της συμφοράς

Στο φως έρχεται και μια ακόμη τραγική λεπτομέρεια: μια τρίτη Τσεμπελίτσα, η εφτάχρονη Χρυσούλα, κόρη του Γεωργάκη και της Ειρήνης, έπεσε κι εκείνη στα χέρια των εχθρών. Η παράδοση λέει πως υπέστη φρικτά βασανιστήρια· οι Τούρκοι έδεσαν τα τρυφερά της χεράκια με σκοινιά και την έσυραν πίσω από άλογο. Ωστόσο, η μικρή κατάφερε να δραπετεύσει και να σωθεί, ξεφεύγοντας από τη μοίρα της μητέρας και της θείας της.

Ο κατάλογος των ονομάτων

Ακολουθεί ονομαστικός κατάλογος όσων συνελήφθησαν στην Καρίτσα, με αλφαβητική σειρά, όπως διασώζεται στα αρχεία…

1) Γεωργάκης Κων. Τσεμπελή (Δύο παιδιά άρρεν και θήλυ του Κωνσταντή Τζαπολή), 2) Ειρήνη του αυτού (Ειρήνη Γεωργ. Τζεμπελή), 3) Γυνή του Δημητράκη Μαρούδα με την κόρη της, 4) Πάναινα Μαρουδού με κορίτσι της (Πάναινα Μαρουδιού, κόρη Παν. Μαρουδιού), 5) Υιός του Γ. Λαγού, 6) Δύο παιδιά του Γ. Μίδη, 7) Ένα παιδί μικρόν του Μητ. Κανέλλη, 8) Μόρφω Γεωργάκη Μήλου, 9) Δύο άρσεν. παιδιά του Χρ. Πέρδη, 10) Αικατερίνη του ιδίου, 11) Αικατερίνη του Μήτρου Κανέλλη εις σπήλαιον Βρονταμά, 12) Κανέλλα του Γιαννάκη Μητρούδα, 13) Κανέλλα Μήτρου Μπράτη εις Κάστρον Κρεμαστής, 14) Θανάσης Κώστα Σακελλαρίου εiς τον Βελίτα (εδώ πρόκειται για τον συνοικισμό Βελωτά), 15) Χήρα Νικόλαινα Πιλόγαινα (Νικόλαινα χήρα Πολύγαινα), 16) Διαμάντω του Πουλίτσα από Απιδιάν εις Κάστρο Κρεμαστής, 17) Δύο κορίτσια αυτής.

Μνήμη και χρέος

Είναι φανερό ότι αρκετά από τα παραπάνω ονόματα δεν ανήκουν σε Καριτσιώτες, αλλά μάλλον σε Γερακίτες. Αυτό εξηγείται αν σκεφτούμε ότι, εκείνη την ημέρα, πολλές γυναίκες και παιδιά εγκατέλειψαν το Γεράκι μέσω Σορμπάνου, για να σωθούν, και συνελήφθησαν μάλλον μαζί με τους Καριτσιώτες. Σε κάθε περίπτωση, δικό μας χρέος είναι η μνήμη και η τιμή προς όλους – είτε Καριτσιώτες είτε κοντοχωριανούς.

Η μικρή Χρυσούλα: παιδί της συμφοράς, σύμβολο ελπίδας και αντοχής

Η μικρή Χρυσούλα, επτά ετών,

με βλέμμα γεμάτο αθωότητα και δύναμη,

στέκεται στο μονοπάτι της ζωής της,

σύμβολο ελπίδας και αντοχής.

Η ιστορία της μικρής Χρυσούλας έμεινε βαθιά χαραγμένη στη μνήμη του χωριού. Από στόμα σε στόμα πέρασε η μαρτυρία για τα βάσανά της, ώσπου ο Στέλιος Χαγιάς την κατέγραψε από την αείμνηστη Κατερίνα Ροζακλή, το γένος Μαλαβάζου.

Η Χρυσούλα ήταν τότε μόλις εφτά χρονών, κόρη του Γεωργάκη και της Ειρήνης Τσεμπελή. Μαζί με τη μητέρα της –που οι συγχωριανοί θυμούνταν αργότερα ως «τη Σκλαβωμένη»–, με τον πατέρα της και με τη θεία της, της οποίας το όνομα έχει χαθεί, βρέθηκε αιχμάλωτη στα χέρια των στρατιωτών του Ιμπραήμ. Η μοίρα στάθηκε σκληρή· η μητέρα και η θεία χάθηκαν, όμως ο Γεωργάκης και η μικρούλα Χρυσούλα κατόρθωσαν να γλιτώσουν και να επιστρέψουν στο χωριό.

Αργότερα, ο πατέρας της Γεωργάκης ξαναπαντρεύτηκε, απέκτησε άλλα επτά παιδιά και πέθανε το 1861, σε ηλικία 65 ετών.

Η Χρυσούλα, το παιδί που γνώρισε την αγριότητα του πολέμου, έζησε χρόνια μακρά και καρποφόρα. Παντρεύτηκε τον Νικόλαο Αναστασίου Μαλαβάζο, τον γνωστό «Κοντο-Νικόλα», και απέκτησαν μαζί τέσσερις κόρες. Έζησε σχεδόν έναν αιώνα –ως τα 95 της– και στα γεράματά της ήταν σε όλους γνωστή ως «η Γριά Μου-Μου». Έφυγε το 1913, αφήνοντας πίσω της μια ολόκληρη δυναστεία· μέχρι τις μέρες μας πάνω από 150 απογόνους σε επτά γενιές. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονται ο ίδιος ο Στέλιος Χαγιάς, απόγονος πέμπτης γενιάς, αλλά και ο γράφων, Δημήτρης Κατσάμπης, τρισέγγονός της.

Έτσι, η μικρή Χρυσούλα, που κάποτε σύρθηκε δεμένη πίσω από ένα άλογο, έγινε –μαζί με τον πατέρα της– σύμβολο ζωής, αντοχής και συνέχειας για όλους τους Καριτσιώτες.

Επίλογος

Η αφήγηση αυτών των γεγονότων δεν είναι απλώς μια ιστορική καταγραφή· είναι παρακαταθήκη και μνήμη για όλους μας. Η τραγωδία των Καριτσιωτών και των γειτόνων κοντοχωριανών το 1825, αλλά και η σωτηρία της μικρής Χρυσούλας, αποτελούν σύμβολα αντοχής, πίστης και συνέχειας. Κρατώντας ζωντανές αυτές τις ιστορίες, τιμούμε όχι μόνο τους προγόνους μας αλλά και την ίδια την αξία της μνήμης που μας ενώνει ως χωριό

Παναγιώτα Βλάχου (1942-2025)

Με βαριά καρδιά αποχαιρετούμε τη συγχωριανή μας Παναγιώτα Βλάχου (το γένος Κρητικού).

Η Παναγιώτα γεννήθηκε στην Καρίτσα την Πρωτοχρονιά του 1942 και μεγάλωσε με τις αξίες της οικογένειας και της πίστης. Στις 31 Αυγούστου 2025 «εκοιμήθη εν Κυρίω» στο Σικάγο, όπου έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής της.

Ήταν αφοσιωμένη σύζυγος του μακαριστού Στηβ Βλάχου, στοργική μητέρα των Νικολάου, Μαρίας και Παναγιώτη, και καμάριζε για τα πέντε εγγόνια της: τον Έρικ Στηβεν, τον Πωλ, την Παναγιώτα «Νάγια», τον Ευστράτιο «Στρατ» και τον Ανδρέα «Άντυ».

Στην καρδιά της φύλαγε πάντα την Καρίτσα και τη ρίζα της, την οικογένεια Κρητικού. Όλοι όσοι την γνώρισαν θα θυμούνται τη γλυκύτητα, την καλοσύνη και τη φιλοξενία της.

Η εξόδιος ακολουθία θα τελεστεί την Παρασκευή 5 Σεπτεμβρίου 2025 στον Ιερό Ναό Αναλήψεως του Κυρίου στο Σικάγο, και θα ακολουθήσει η ταφή στο κοιμητήριο Elmwood, River Grove.

Εκφράζουμε τα θερμά και ειλικρινή μας συλλυπητήρια στα παιδιά, στα εγγόνια και σε όλη την οικογένεια.

Αιωνία της η μνήμη.

Η Μάνα μου. Ο βράχος μου. Η ηρωίδα μου.

Στις σελίδες μας πολλές φορές φιλοξενούμε ιστορίες ζωής που ξεκινούν από την Καρίτσα και απλώνονται πέρα στον κόσμο. Ιστορίες που κρύβουν μέσα τους τον μόχθο, την αγάπη, την πίστη και τη δύναμη των συγχωριανών μας. Σήμερα μοιραζόμαστε έναν συγκινητικό αποχαιρετισμό παιδιού προς τη μάνα του· μια γυναίκα-βράχο, που από την Καρίτσα βρέθηκε σε ξένη χώρα, πάλεψε με αξιοπρέπεια και αφιέρωσε όλη της τη ζωή στην οικογένειά της. Το κείμενο που ακολουθεί είναι γραμμένο με αγάπη και δάκρυ από την κόρη της, τη Μαρία, και μιλάει για τη θυσία, τη δύναμη και την αστείρευτη αγάπη της μάνας, παράδειγμα για όλους μας

Έμεινε χήρα στα 36 της με τρία μικρά παιδιά, σε ξένη χώρα, χωρίς να ξέρει καλά καλά τη γλώσσα, πάντα στον αγώνα για να τα φέρει πέρα. Αφιέρωσε όλη της τη ζωή πρώτα στα παιδιά της κι ύστερα στα εγγόνια της. Η ζωή της δύσκολη, μα ποτέ δεν παραπονέθηκε. Δούλευε ασταμάτητα, πάνω από 80 ώρες τη βδομάδα, για δεκαετίες. Κι όσο κουρασμένη κι αν ήταν, ποτέ δεν άφησε την εκκλησία.

Οι «διακοπές» της ήταν να ζυμώνει και να μαγειρεύει: δίπλες, κουραμπιέδες, σπανακόπιτες, αρνί με πατάτες, μουστοκούλουρα, ταραμοσαλάτα κι άλλα πολλά, που τα πήγαινε παντού. Ήταν πάντα στο πόδι, όπως στη φωτογραφία — κι ας είμαι γρήγορη στο περπάτημα, κανείς δεν την προλάβαινε!

Αγαπούσε όλο το σόι. Την Καρίτσα, που μεγάλωσε 22 χρόνια, την είχε στην καρδιά της. Μα κι η Αμερική, το Ρότσεστερ, της έγινε δεύτερη πατρίδα. Στις συναντήσεις με τα ξαδέρφια ήταν στα ουράνια από τη χαρά της. Όλες οι συννυφάδες, οι κουνιάδοι, τα ανίψια, οι κουμπάροι, οι φίλοι — είχε αγάπη και σεβασμό για όλους.

Κι όταν φάνηκαν τα πρώτα σημάδια κι ήρθε η διάγνωση για άνοια, ήξερα πως θα ’ναι δύσκολος ο δρόμος. Τρία χρόνια με γιατρούς, νοσοκομεία, φάρμακα· το σώμα της άρχισε να λυγίζει, μα η άνοια είχε πάρει τον δρόμο της.

Την περασμένη Πέμπτη, αν και ήταν ξαπλωμένη, με κλειστά μάτια και λίγα λόγια, τα χέρια της δεν σταματούσαν να κινούνται, όπως τότε που ήταν μοδίστρα. Δεν σταμάτησε ποτέ. Πάντα στο τρέξιμο.
Θα μπορούσε να τα είχε παρατήσει 47 χρόνια πριν, όταν έχασε τον πατέρα μας. Μα δεν το ’κανε.

Κι ως το τέλος, δίπλα της έπαιρνα μαθήματα ζωής. Όπως ήταν εκείνη όταν πήρα την πρώτη μου ανάσα, έτσι κι εγώ είχα την ευλογία να είμαι κοντά της, να κρατώ τα χέρια της και να την ευχαριστώ για όλα, όταν πήρε την τελευταία της.

Τώρα έχω δυο φύλακες αγγέλους να με κοιτούν από ψηλά. Κι εγώ, ώσπου να ’ρθει η δική μου ώρα, θα προσπαθώ να κάνω το καλό στη γη, στη μνήμη της μάνας και του πατέρα.

Αιωνία σου η μνήμη, γλυκιά μου μάνα.
Κι αναπαύσου τώρα πια… το κέρδισες με το παραπάνω.

Ποίηση: Διανυκτέρευση

Στη γαλήνη της νύχτας, μετά τα μεσάνυχτα,

ανεβαίνουμε ψηλά, στον Αϊ-Γιάννη τον σεπτό.

Εκεί που τ’ άστρα σκύβουν και μιλάνε με την ψυχή,

κρατούμε ζωντανό το έθιμο, με δέος και με χαρά.

Εννέα χρόνια τώρα, η παρέα μας αγρυπνά,

με ευχαριστία, προσευχή και φως που ξαναγεννά.

Σαν να μας σφίγγουν το χέρι οι παππούδες και οι γιαγιάδες,

σαν να μιλά η γη με την παλιά της φωνή.

Κι όταν χαράξει, και το πρώτο φως ξεπροβάλλει,

νιώθουμε την ψυχή μας γεμάτη ευγνωμοσύνη.

Για την όμορφη Καρίτσα, που δεν λησμονά τις ρίζες της,

για τον Αϊ-Γιάννη, που μας σμίγει κάθε χρόνο ξανά.

Χρόνια πολλά, Καρίτσα πανέμορφη·

στον ουρανό σου ανατέλλει κάθε χρόνο

μια νέα αυγή παράδοσης.