Αναμνήσεις από τον παππού μου Μιχάλη Μαλαβάζο

Του Μιχάλη Αδ. Μαλαβάζου
(Μετάφραση Δημ. Ε. Κατσάμπης)

Με την ευκαιρία της Ημέρας του ΟΧΙ 2016, ο Μιχάλης Μαλαβάζος, αυστραλογεννημένος εγγονός του θρυλικού συγχωριανού απ' τον οποίο και ονομάστηκε, στην πιο πρόσφατή του ανάρτηση στο Φέισμπουκ, αφηγείται αναμνήσεις από τον παππού του, τον οποίο γνώρισε μόνο μία φορά ως 10χρονο παιδάκι το 1972 .

Η 28η Οκτωβρίου 2016 αποτελεί εθνική εορτή στην Ελλάδα, η μέρα του «Όχι», ο εορτασμός της απόρριψης από τον Έλληνα δικτάτορα Ιωάννη Μεταξά του τελεσίγραφου από τον Ιταλό δικτάτορα Μπενίτο Μουσολίνι στις 28 Οκτωβρίου του 1940. Το τελεσίγραφο απαιτούσε η Ελλάδα να επιτρέψει στις δυνάμεις του Άξονα να εισέλθουν στο ελληνικό έδαφος και να καταλάβουν ορισμένα «στρατηγικά σημεία» αλλιώτικα θα αντιμετώπιζε πόλεμο. Η απόλυτη απόρριψη από το Μεταξά ήταν η αρχή της ανάμιξης της Ελλάδας σε έναν ακόμα πόλεμο, αυτή τη φορά το Β' Παγκόσμιο Πόλεμο.

Τη σημαντική αυτή μέρα, το έκρινα ότι αρμόζει να μοιραστώ και κάτι σχετικά με τον πατρικό μου παππού, το Μιχάλη Μαλαβάζο, έναν άνθρωπο του οποίου η υπόσταση και η γενναιότητα στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-1913 είναι φημισμένη στη Λακωνία και όχι μόνο.

Η συμμετοχή της Ελλάδας στους Βαλκανικούς Πολέμους του 1912-1913 ήταν βαρυσήμαντη στην ιστορία της χώρας, καθώς επέτρεψε το ελληνικό κράτος να διπλασιάσει σχεδόν την έκτασή του και να αποκτήσει το μεγαλύτερο μέρος του σημερινού εδαφικού του μεγέθους. Χρησίμευσε επίσης να φέρει στο προσκήνιο δύο διάσημους Έλληνες, τον πρωθυπουργό και αναμφισβήτητα τον καλύτερο πολιτικό άνδρα της Ελλάδας, Ελευθέριο Βενιζέλο, καθώς και τον Στρατηλάτη, διάδοχο του θρόνου και μετέπειτα βασιλιά Κωνσταντίνο Α'.

Και οι δύο αυτοί άνδρες είχαν μεγάλη εκτίμηση από τον παππού, και όταν 10χρονος τον συνάντησα για πρώτη και μοναδική φορά το 1972, ο ίδιος μου είπε πόσο περήφανος ήταν που είχε υπηρετήσει αυτούς τους άντρες στην επιδίωξή τους να απαλλάξουν μια για πάντα την Ελλάδα από το οθωμανικό δηλητήριο. Τον θυμάμαι να μου λέει ότι εκείνοι που πέσανε νεκροί, αγωνιζόμενοι δίπλα του για την ελευθερία στην Ελλάδα ήταν ήρωες που δεν θα ξεχνούσε ποτέ. Προπαντός στην ενάντια της Βουλγαρίας μεγάλη επίθεση, γνωστή ως ο «Δεύτερος Βαλκανικός Πόλεμος», όπου η Ελλάδα υπέστη μεγάλες απώλειες, αλλά στο τέλος επικράτησε και παρέδωσε την εδαφική ελευθερία που η Ελλάδα απολαμβάνει σήμερα.

Οι Βαλκανικοί Πόλεμοι αποτελούταν από δύο στάδια. Στον Α' Βαλκανικό Πόλεμο, η Ελλάδα συμμάχησε με τη Βουλγαρία, τη Σερβία και το Μαυροβούνιο, τη λεγόμενη «Βαλκανική Συμμαχία" ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Αυτή η αρχική κύρια ώθηση στην ξηρά από το στρατό της Θεσσαλίας κατόρθωσε να καταλάβει μεγάλο μέρος της Μακεδονίας, συμπεριλαμβανομένου του στρατηγικής σημασίας λιμανιού της Θεσσαλονίκης, μόλις ώρες μπροστά από το βουλγαρικό τμήμα. Ο Β' Βαλκανικός Πόλεμος, 29 Ιουνίου 1913, είχε τις βουλγαρικές δυνάμεις σε αιφνιδιαστική επίθεση ενάντια στην Ελλάδα και τη Σερβία. Οι βουλγαρικές επιθέσεις περιορίστηκαν και σπρώχτηκαν πίσω.  Εκεί ο παππούς μου μαρτύρησε τόσο το θάνατο όσο και τη δόξα αφού πολλοί από τους συντρόφους του έπεσαν στις εξορμήσεις ενάντια στις βουλγαρικές δυνάμεις.

Στις δύο αυτές φάσεις των Βαλκανικών Πολέμων, ο παππούς μου εκτέλεσε πράξεις που τον κάνανε διάσημο, διακοσμημένο ήρωα, μέλος των τεσσάρων ταγμάτων ευζώνων του Στρατού Θεσσαλίας υπό τη διοίκηση του διαδόχου πρίγκιπα Κωνσταντίνου. Σε αναγνώριση της ανδρείας του ο παππούς μου τιμήθηκε με τα δυο μετάλλια που απεικονίζονται  στο πορτραίτο του.

Όταν επισκέφθηκα τον παππού το 1972, μου έδειξε με μεγάλη υπερηφάνεια τα μετάλλια του. Θυμάμαι ξεκάθαρα την κεντητή λεπτομέρεια πάνω στα μετάλλια και έντονα αναπολώ το πάθος του παππού, όπως ο ίδιος περιέγραφε τις μάχες και τους περήφανους τσολιάδες να βαδίζουν μέσα στη Θεσσαλονίκη στις 9 Νοεμβρίου 1912 με τον πιστό στρατηλάτη Κωνσταντίνο στο πλευρό τους πάνω σε άλογο. Αυτός ο τέλειος άνδρας, στα μάτια του παππού μου, έγινε ο βασιλιάς Κωνσταντίνος Α' τον Μάρτιο του επόμενου έτους.

Θυμάμαι τον παππού να μου λέει ότι ήταν η πιο περήφανη στιγμή στη ζωή του, όταν οι κάτοικοι χύνονταν στους δρόμους να χαιρετήσουν το στρατό Θεσσαλίας του στρατηλάτη Κωνσταντίνου που απελευθέρωνε τη Θεσσαλονίκη μετά από 100 χρόνια οθωμανικής κατοχής.

Ο πάππους κατέστησε πολύ σαφές, ακόμα και σε ένα 10χρονο παιδάκι, ότι πολιτικά άνηκε σίγουρα στο στρατόπεδο των Μοναρχικών, μιλώντας με υπερηφάνεια για τον λατρευτό του βασιλιά Κωνσταντίνο, αναπολώντας ιδιαίτερα το όραμά του το νεαρό βασιλιά, ως στρατηλάτη, περήφανο καβάλα σ' άλογο να μπαίνει στη Θεσσαλονίκη, μόλις μέτρα απόσταση από τον παππού. Σα μικρό 10κάχρονο παιδάκι δεν κατανοούσα τότε την ιστορική σημασία του περιεχομένου της απλής αυτής συζήτησης μεταξύ παππού και εγγονού, αλλά σήμερα ως 54χρονος εκτιμώ πολύ τη στιγμή εκείνη.

 Η σημασία αυτών των μεταλλίων φυλάσσετε μόνιμα χαραγμένη στο δίπλωμα που τα συνοδεύει.

Το δίπλωμα κάνει αναφορά σε μια διάσημη μάχη, τη μάχη των Γιαννιτσών που ήταν ζωτικής στρατηγικής σημασίας για την απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης σε ελληνικά χέρια. Ο πάππους απονεμήθηκε ένα από τα μετάλλια για αυτή τη μάχη. Το δεύτερο το απονεμήθηκε για μια άλλη περίφημη μάχη, όπως αναφέρεται στο δίπλωμα, τη μάχη του Κιλκίς (Λαχανά). Αυτή η μάχη κατοχύρωσε τη Θεσσαλονίκη από όποια βουλγαρική απειλή και ουσιαστικά έβαλε τέλος στο Β' Βαλκανικό Πόλεμο. Στη συζήτηση με τον παππού, θυμάμαι την αφήγησή του για τη τελευταία μάχη που θυμόταν με μεγάλη θλίψη, αφού πολλοί από τους συντρόφους του εκεί πέσανε νεκροί αντιμετωπίζοντας και συντρίβοντας τη βουλγαρική επίθεση. Θυμάμαι πολύ καλά τα λόγια του για μία από τις τελευταίες επιθέσεις που ο ίδιος και δώδεκα τόσοι της διμοιρίας του από το αγαπημένο τάγμα τσολιάδων κάνανε, απ' ό, τι κατάλαβα, σε βουλγαρική φρουρά ή διοικητήριο. Περιέγραψε λεπτομερώς πώς αυτός και οι σύντροφοι του ντυμένοι με την παραδοσιακή στρατιωτική στολή των Ευζώνων όρμισαν με ξιφολόγχες πάνω στους Βουλγάρους κι όπως ορμούσαν ένας αριθμός από τους συντρόφους του έπεσαν δίπλα του, αλλά αυτός και η υπόλοιπη διμοιρία έφτασε και νίκησε τη βουλγαρική θέση. Όταν ρώτησα τον παππού τι συνέβη στους Βουλγάρους που πιάσανε, έμεινε σιωπηλός, κοίταξε έξω από το παράθυρο, ρουφώντας το τσιμπούκι του. Κατάλαβα αυτό να σημαίνει ο ίδιος και οι  άλλοι σύντροφοι του δεν έδειξαν και τόσο έλεος!

Όπως αναγράφεται στο δίπλωμα, τα μετάλλια απονεμήθηκαν στον παππού στις 25 Μαρτίου, 1914. Επιπλόων ιστορικής σημασίας του ανεκτίμητου αυτού έγγραφου είναι η υπογραφή του Ελευθερίου Κ Βενιζέλου στην κάτω δεξιά γωνία. Στην κάτω αριστερή γωνία του διπλώματος προβάλλεται ο ισχυρισμός ότι η υπογραφή ίσως να είναι ότι του Στρατηλάτη Κωνσταντίνου, όμως παραμένω να πειστώ γι αυτό!

Ο παππούς απεβίωσε γύρω στο 1981 από τραυματισμούς που υπέστη μετά από μοιραία πτώση από τοίχο, ενώ έκοβε κλαριά από δέντρο για τις αγαπημένες του κατσίκες. Ο Παππούς είχε πλέον φτάσει την ώριμη ηλικία περίπου 99 ετών, και από μάχες ταχυπορημένος πέθανε στην αγκαλιά των αγαπημένων του θυγατέρων, Μαρία και Ευγενία. Το 1988 σε ηλικία 26 ετών ξαναγύρισα στο χωριό για την παραδοσιακή εκταφή των λειψάνων και τελικά να βάλω τα κουρασμένα του κόκαλα σε ξεκούραση με την ταπεινοφροσύνη και την αξιοπρέπεια που αξίζε σε ένα μεγάλο ήρωα σαν αυτόν.

Κι αφού βρισκόμουν εκεί, ως φόρο τιμής στην μεγάλη του ιστορία, ξαναπήγα στο σπίτι του έτσι να ρίξω μια μάτια για άλλη μια φορά σ' αυτά τα μετάλλια, μόνο να συνειδητοποιήσω με φρίκη και θλίψη ότι είχαν κλαπεί. Ευτυχώς το δίπλωμα ήταν ακόμα εκεί, όπως και το πορτραίτο, τα οποία έφερα πίσω στην Αυστραλία να τα αποκαταστήσω όπως έπρεπε.

Εν τέλει, όπως αρμόζει στον εορτασμό της σημαντικής αυτής ημέρας, της 28ης Οκτωβρίου, αξίζει επίσης να αποδώσουμε τιμή και σε δυο γιους του παππού που υπηρέτησαν κι αυτοί στον ελληνικό στρατό. Ο πρώτος ήταν ο θείος μου ο Γιώργης, ο οποίος στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο γίνηκε διακοσμημένος ήρωας για την προσφορά του ως πυροβολητής στα αλβανικά σύνορα νικώντας τους Ιταλούς στην πρώτη απόπειρα εισβολής στην Ελλάδα λίγο μετά την κήρυξη του πολέμου ενάντια στις δυνάμεις του Άξονα.

Ο άλλος γιος ήταν ο πατέρας μου, ο Αδαμάντιος, που απεικονίζεται στη συνημμένη φωτογραφία λίγο μετά τη στρατολόγησή του το 1946.  Ο πατέρας πολέμησε για την Ελλάδα σχεδόν τέσσερα χρόνια, αναμφισβήτητα στο χαμηλότερο σημείο της ένδοξης ελληνικής ιστορίας, τον Εμφύλιο.

Κλείνοντας, θα ήθελα επίσης, να αποτίσουμε φόρο τιμής σ' αυτό το κείμενο σ' όλους τους άνδρες, τις γυναίκες και τα παιδιά, τους φίλους και τους εχθρούς που έχασαν τη ζωή τους, όχι μόνο στο Β' Παγκόσμιο Πόλεμο , αλλά σ' όλους τους πολέμους σ' ολόκληρη την ιστορία, συμπεριλαμβανομένων και των πολέμων που συμβαίνουν αυτή τη στιγμή